REIGN is een vierjarig onderzoeksproject (2023-2027) dat wordt uitgevoerd in Rijksarchief Gent en gefinancierd wordt door BELSPO in het kader van het BRAIN-be 2.0 programma. De chartercollectie van de graven en gravinnen van Vlaanderen staat centraal, waarbij het de bedoeling is dit eeuwenoude archief te ontsluiten naar 21ste-eeuwse normen.
De chartercollectie
De chartercollectie “Graven en Gravinnen van Vlaanderen” (1086-1559) bewaard in het Rijksarchief Gent spreekt tot de verbeelding. Van bij de ontwikkeling van het prille graafschap Vlaanderen vormden en ontvingen de graven en gravinnen documenten die zorgvuldig werden bewaard. Deze maken deel uit van de zogenoemde Trésor de Flandre die doorheen de middeleeuwen steeds verder aangroeide.
De oorkondenschat bevatte echter heel wat meer en gevarieerdere documenttypes dan enkel charters met ordonnanties, contracten en internationale verdragen. Denk bijvoorbeeld ook aan hotelrekeningen, belastingrollen, goedereninventarissen en zelfs documenten over het privéleven van de graven, gravinnen en hun hovelingen.
Voor onderzoekers vandaag vormt deze collectie een uitzonderlijk rijke bron van informatie, niet louter voor de politieke, economische, sociale en culturele geschiedenis van Vlaanderen, maar ook van de gebieden waarmee de Vlaamse graven en gravinnen om politieke, economische of dynastieke redenen in contact stonden.
Restauratie en digitalisering
Dankzij de steun van het Fonds Baillet-Latour werd de voorbije jaren (2019-2021) de restauratie van de oorkondenschat van de graven en gravinnen van Vlaanderen voltooid. De charters werden gereinigd, gevlakt, indien nodig gerestaureerd en op maat verpakt. Meer dan 4000 documenten werden onder handen genomen. Nadien werden ze in het Algemeen Rijksarchief te Brussel gedigitaliseerd. Intussen zijn alle stukken terug ‘thuis’ in het Gentse Rijksarchief en is het moment aangebroken voor de verdere ontsluiting van de collectie.
Omzwervingen van de collectie
De chartercollectie maakte een complexe verhuisgeschiedenis door, die weerspiegeld wordt in de structuur van de verschillende fondsen die vandaag in het Gentse Rijksarchief bewaard worden. De huidige ordening in vier artificiële delen is het gevolg van omzwervingen vanaf de zestiende eeuw langs onder meer Rupelmonde, Rijsel, Parijs, Wenen, Brussel en Gent.
Aan het einde van het ancien régime werden heel wat archieven van het oude graafschap bewaard bij de Raad van Vlaanderen, het hoogste justitiecollege van het graafschap, in Gent. Rond het midden van de negentiende eeuw werden pogingen ondernomen de stukken overzichtelijk bij elkaar te brengen. Van een geïntegreerde aanpak was evenwel geen sprake. Drie delen zijn vernoemd naar hun inventarisator: het “fonds Saint-Genois” (1843-1846), het “fonds Gaillard” (1854-1855) en het “Chronologisch supplement Wyffels” (1958). Het vierde deel is het “Oostenrijks Fonds” (1853), vernoemd naar het gegeven dat deze stukken een tijd in Oostenrijk verbleven en pas rond 1900-1902 terugkeerden naar België.
Tijdens de middeleeuwen vormde dit een organisch gegroeid geheel dat naar het individuele inzicht van tijdgenoten thematisch ingedeeld was. De vier blokken als geheel werden nog nooit vanuit gecombineerd archivistisch-historisch standpunt onderzocht en daar wil het REIGN-project verandering in brengen.
Huidige toegangen
Wie op de website van het Rijksarchief naar deze collectie op zoek gaat, zal in het archievenoverzicht de verwijzing naar de verschillende inventarissen terugvinden, maar slechts één ervan (Chronologisch supplement Wyffels) kan daar al worden geraadpleegd. De toegangen zijn raadpleegbaar in de leeszaal van Rijksarchief Gent. Wie die toegangen toch online wil consulteren, kan voorlopig terecht bij Google Books of Persée. Beide elementen, namelijk het fragmentarische karakter van en de taal waarmee de huidige fondsen zijn beschreven, vormen een deel van de uitdaging van het REIGN-project.
- Fonds Saint-Genois: Jules de Saint-Genois, Inventaire analytique des chartes des comtes de Flandre, avant l’avènement des princes de la maison de Bourgogne, autrefois déposées au chateau de Rupelmonde, et conservées aujourd’hui aux archives de la Flandre-Orientale; précédé d’une notice historique sur l’ancienne trésorerie des chartes de Rupelmonde et suivi d’un glossaire, de notes et d’éclaircissements (Gent, 1843-1846).
- Fonds Gaillard: Victor Gaillard, Inventaire analytique des chartes des comtes de Flandre, autrefois déposées au chateau de Rupelmonde et récemment retrouvées aux archives à l’ancien Conseil de Flandre à Gand (Gent, 1857).
- Oostenrijks Fonds: Louis-Prosper Gachard, “Notice historique et descriptive des archives de la ville de Gand,” Mémoires de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique (Classe des lettres) 27 (1853), Appendice C, p. 97-109.
- Chronologisch Supplement Wyffels: Carlos Wyffels, Inventaris van de oorkonden van de graven van Vlaanderen, chronologisch gerangschikt supplement (Brussel, 1958).
Wat beoogt het REIGN-project?
REIGN bouwt aan een nieuwe digitale toegang om deze collectie te ontsluiten naar 21ste-eeuwse normen, met oog voor de archiefgeschiedenis en de diverse archiefvormers. Er worden nieuwe beschrijvingen gemaakt die de gebruiker toelaten om sneller en handiger de collectie te doorzoeken en de digitale beelden te raadplegen. Daarnaast levert het project een bijdrage aan de kennis en het inzicht over de werking van de grafelijke administratie en bestuur. Tegelijk vormt het een testcase voor de implementatie van de nieuwe internationale archiefstandaard Records in Contexts (RiC-CM) waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de identificatie van relaties bij het beschrijven van archieven.
Lees meer over de doelstellingen van het REIGN-project.
Team
Rijksarchief Gent: Tineke Van Gassen (projectmedewerker), Annelies Somers (archivaris), Joke Verfaillie (archivaris en projectleider)
Wetenschappelijk comité: Jeroen Deploige (UGent), Els De Paermentier (UGent), Brecht Dewilde (STAM Gent), Jean-François Nieus (UNamur), Aurélie Stuckens (Maison du patrimoine médiéval mosan) en Geertrui Van Synghel (Huygens ING).
REIGN is een vierjarig project (2023-2027) gefinancierd door het BRAIN-be 2.0 programma van de POD Wetenschapsbeleid / BELSPO.
REIGN 